استفاده از سامانه های ایستا و غیرفعال خورشیدی جهت ایجاد آسایش حرارتی در طرح معماری خانه های سنتی تبریز

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

آموزش و پرورش، تبریز، ایران

چکیده

مناطق اقلیمی و شرایط آب و هوایی متفاوت، بشر را بر آن داشته تا با ارائه راه‌حل‌ها و شیوه‌های مختلف به دنبال بهترین شرایط حرارتی برای خود باشد. از طرفی امروزه معضلات مربوط به سوخت‌های فسیلی و آلودگی‌های ناشی از آن، موجب تمایل مضاعف بشر به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر جهت ایجاد آسایش حرارتی شده است. با کنکاشی در ساختار فضایی و کالبدی معماری خانه‌های سنتی می‌توان نمود راهکارهای متنوع را در بهره‌گیری از عناصر و الگوهای معماری، هم‌راستا با سامانه‌های گرمایش و سرمایش ایستا مشاهده کرد، که ضمن دست‌یابی به آسایش پایدار در معماری، موجبات حرکت در راستای توسعه پایدار و صرفه‌جویی در منابع و انرژی نیز فراهم شده است. لذا مقاله حاضر در پی آن است که با بررسی ساختار فضایی-کالبدی معماری خانه‌های سنتی تبریز، نحوه تجلی و کاربرد سامانه‌های گرمایش و سرمایش ایستا جهت آسایش حرارتی در خانه‌های سنتی را تفسیر و تحلیل کند. روش تحقیق تحلیلی و توصیفی می‌باشد و برای گردآوری اطلاعات از ابزارهای کتابخانه‌ای و میدانی بهره‌ گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، معماران سنتی تبریز با توجه به اقلیم منطقه و با استفاده از سامانه‌های گرمایش و سرمایش ایستا و بهره‌گیری بهینه از انرژی‌های تجدیدپذیر، الگوها و راهکارهایی به کار بسته‌اند که موجب آسایش حرارتی ساکنان در فصول سرد و گرم سال شده است. اقلیم سرد تبریز، اهمیت بهره‌گیری از انرژی خورشید را دوچندان کرده است، از اینرو نحوه استقرار و جهت‌گیری خانه، ساخت پنجره‌های رو به آفتاب و استفاده از ظرفیت حرارتی خاک و مصالح در اولویت کار معماران بوده است.

کلیدواژه‌ها


1-       مراجع
 [1] ل، نربرت، گرمایش،سرمایش،روشنایی:رویکردهایطراحیبرایمعماران. ترجمه: محمدعلی کی­نژاد و رحمان آذری، تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز، 1385.
[2] ا.کشتکارقلاتی،. م. انصاری، و س. نازی­دیزجی ، توسعه سامانه بام سبز بر اساس معیارهای توسعه پایدار در ایران. نشریه هویت شهر، سال چهارم، شماره 6، 1389.
[3] ن. ابوالحسنی،. ب. محمدکاری، و ر. فیاض، بهسازی حرارتی جدار ساختمان­های موجود در اقلیم سرد در ایران با بهره­گیری از ویژگی­های دیوار ترومب، دوفصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 8، 1394.
[4] F. Mehdizadeh Seraj. Using Natural Resources for Ventilation: Teh Applicaticn of Bodgirs in Preservation. APT Bulletin. Vol. 4, NO. 4, pp: 39-46. 2008.
[5] ش. حیدری، و ش. غفاری­جباری، تعیین محدودة زمانی آسایش حرارتی برای شهر تبریز. مهندسی مکانیک مدرس، دوره ده، شماره 4، 1389.
[6] ر. رضازاده، و ع. آقاجان­بیگلو، الگوی پیشنهادی برای توده­گذاری در قطعات مسکونی ردیفی؛ بررسی تطبیقی دو الگوی توده­گذاری در بلوک­های مسکونی با معیار آسایش حرارتی. دو فصلنامه دانشگاه هنر، نامه معماری و شهرسازی، شماره7، 1390.
[7] ز. قیابکلو-ب، دیوار جدید گرمایش و سرمایش طبیعی. مجله صفه، دوره21، شماره 55، 1390.
[8] ر. وکیلی­نژاد،. ف. مهدیزاده­سراج، و م. مفیدی­شمیرانی، اصول سامانه­های سرمایش ایستا در عناصر معماری سنتی ایران. نشریهعلمی- پژوهشیانجمنعلمیمعماریوشهرسازیایران، شماره 5، 1392
[9] م. زندیه، و س. پروردی­نژاد، توسعه پایدار و مفاهیم آن در معماری مسکونی ایران. فصلنامه مسکن و محیط روستا، سال بیست و نهم، شماره 130، 1389.
[10] و. فولادی،. م. طاهباز، و ح. ماجدی، گنبد دو پوسته از منظر عملکرد حرارتی در اقلیم کویری کاشان. نشریه پژوهش­های معماری اسلامی، سال چهارم، شماره 2، 1395.
[11] م. رسولی­لارمایی.، ی. شهبازی. بررسی عملکرد بازشوهای دوپوسته در ساختمان­های سنتی نواحی سردسیری ایران؛ نمونه موردی: خانه قدکی و خانه گنجه­ای­زاده در تبریز. نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شماره9، 1394.
[12] ح. ابراهیمی­اصل،. ر. کلانتر. و ا. حاجی­ولیلی. عنصر بالکن و کارایی اقلیمی آن در ساختمان­های مسکونی شهر تبریز بر اساس ضوابط ارائه شده مقررات ملی ساختمان. نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره نوزده، شماره2، 1396.
[13] ر. منشی­زاده، و همکاران، آسایش حرارتی و تاثیر ارتفاع ساختمان­ها بر خرد اقلیم فضاهای شهری نمونه موردی خیابان شهرداری تهران(حدفاصل میدان تجریش تا میدان قدس). فصلنامه آمایش محیط، شماره 20، 1392.
[14] غ. فلاح­قالهری،. ف. میوانه، و ف. شاکری، ارزیابی آسایش حرارتی انسان با استفاده از شاخص جهانی اقلیم حرارتی، مطالعه موردی: استان کردستان. مجلهسلامتومحیطزیست،فصلنامهیعلمیپژوهشیانجمنعلمیبهداشتمحیطایران، شماره 3، 1394.
[15] م. بور،. پ. موسل، و م. سکوآرز. ساختمان­های سبز؛ راهنمای معماران پایدار. ترجمه: مهدی اخترکاوان، سلوا فلاحی و مونا محتاج. تهران: انتشارات کلهر، 1394.
[16] ز. قیابکلو-الف، مبانی فیزیک ساختمان2(تنظیم شرایط محیطی). چاپ دوم، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی. 1390.
[17] م. کسمایی. پهنه­بندی اقلیمی ایران؛ مسکن و محیط­های مسکونی. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1372.
[18] ی. قویدل­رحیمی، و م. احمدی، محمود، برآورد و تحلیل زمانی آسایش اقلیمی شهر تبریز. نشریه جغرافیا و توسعه، شماره 3، 1392.
[19] م. حامی­کوچه­باغی و همکاران. محاسبه تبخیر-تعرق مرجع بر مبنای تحلیل آماری دمای هوا (مطالعه موردی: منطقه تبریز). نشریه دانش آب و خاک. جلد26. شماره2/4، 1395.
[20] م. سینگری، و س. عبدلی ناصر، مقایسه تطبیقی پوسته­های بیرونی بناهای مسکونی در بافت سنتی و مدرن شهر تبریز با رویکرد پایداری. نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 7، 1391.
[21] م. کسمایی، مرتضی. اقلیم و معماری. تهران: نشر خاک. 1384.
[22] م. طاهباز، و ش. جلیلیان، اصول طراحی معماری همساز با اقلیم در ایران با رویکرد به معماری مسجد، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. 1387.
[23] ش. شقاقی، و م مفیدی. رابطه توسعه پایدار و طراحی اقلیمی بناهای منطقه سرد و خشک(مورد مطالعاتی تبریز). نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست. شماره3، 1387.
[24] م. کسمایی. پهنه­بندی و راهنمای طراحی اقلیمی استان آذربایجان شرقی. اصفهان: نشرخاک، 1384.
[25] م. کی­نژاد، و م. شیرازی. خانه­های قدیمی تبریز. جلد اول، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری«متن»، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. 1389.
[26] و. قبادیان، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران. 1387.
[27] سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تبریز. اطلاعات ارائه شده به نگارنده. 1394.
[28] م. حمزه­نژاد،. م. ربانی، و ط. ترابی، نقش باد در سلامت انسان در طب اسلامی و تأثیر آن در مکان­یابی و ساختار شهر­های سنتی ایران. فصلنامه علمی پژوهشی نقش جهان، شماره 1-5، 1394.
[29] م. ولی­زاده­اوغانی، و ا. ولی­زاده­اوغانی، اخلاق همسایه­داری و حقوق همسایگی در نظام معماری و شهرسازی اسلامی ایران. نشریه مهندسی فرهنگی، شماره 86، 1394.
[30] ا. رنجبر،. م. پورجعفر، و ک. خلیجی، خلاقیت­های طراحی اقلیمی متناسب با باد در بافت قدیم بوشهر. نشریه باغ نظر، سال هفتم، شماره 13، 1389.
[31] ح. سلطان­زاده. نقش جغرافیا در شکل­گیری انواع حیاط در خانه­های سنتی ایران. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 75: 1390.
[32] غ. معماریان، آشناییبامعماریمسکونیایرانیگونه­شناسیدرونگرا. تهران: انتشارات سروش دانش. 1387.
[33] ش. محمد. مطالعه رفتار حرارتی مصالح رایج در ساخت دیوار؛ مطالعه موردی: ساختمان­های مسکونی شهر تهران. نشریه هنرهای زیبا، دوره18، شماره 1، 1392.
[34] م. کبیرصابر، رهیافت­های معماری سنتی تبریز برای ساخت و ساز ایمن پس از زلزله؛ مطالعه موردی: کاربست کلاف­های چوبی در معماری خانه­های قاجاری. نامه معماری و شهرسازی(دانشگاه هنر). شماره 11، 1392.
[35] CIBSE. Daylighting and window design. London: Author. 1999.
[36] س. ویسه، و همکاران. ارائه روش­های مناسب در استفاده از مصالح بوم­آورد. فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 126، 1388.
[37] ا. احدی و همکاران. طراحی صحیح پنچره­ها به منظور دستیابی به میزان نور مناسب در خانه­های آپارتمانی شهر تهران. نشریه هویت شهر. شماره25، 1395.
[38] م. طاهباز، و همکاران. تأثیر طراحی معماری در بازی نور طبیعی در خانه­های سنتی. نشریه معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 15، 1394.
[39] م. تابان، و همکاران. تعیین الگوی بهینه حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایه دریافتی سطوح مختلف حیاط. نشریه باغ نظر، سال دهم، شماره 27، 1392
[40] ن. افشاری­بصیر،. ف. حبیب، و م. مفیدی­شمیرانی، نقش عناصر طبیعت در خانه­های بومی یزد. نشریه مدیریت شهری، شماره 46، 1396.